Zakrzepica, czyli trombofilia, jest zaburzeniem polegającym na nieprawidłowym, nadmiernym krzepnięciu krwi, skutkującym miejscowym tworzeniem się skrzepów krwi w naczyniach krwionośnych. Niestety obecnie jest to poważny problem zdrowotny dotykający 1:1000 osób rocznie. W ostatnich latach odnotowano, że w samej Europie dwa razy więcej osób umiera każdego roku z powodu raka piersi, raka prostaty, HIV/AIDS i wypadków drogowych niż z powodu łącznej liczby zgonów. Co roku z powodu tej choroby umiera ponad 500 000 osób. Trombofilia jest trzecim najczęstszym schorzeniem układu krążenia w Polsce, obok zawału serca i udaru mózgu. Bezwzględna liczba zachorowań na tę chorobę wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie u osób które ukończyły 50 rok życia. Ryzyko wystąpienia takich zaburzeń jest szczególnie wysokie u osób, u których schorzenia te dotykały w przeszłości innych członków rodzin. Prawdopodobieństwo incydentów zakrzepowo-zatorowych rośnie również z dodatkowych czynników ryzyka, takich jak: otyłość, choroby metaboliczne -cukrzyca, choroby układu krążenia, zaburzenia gospodarki hormonalnej, u kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą (HTZ) lub doustną antykoncepcję hormonalną, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu lub przyjmowanie leków zwiększających krzepliwość krwi. Typowym objawem zakrzepicy żył głębokich jest zasinienie lub zaczerwienie, ból, obrzęk kończyn czy uczucie ucisku lub duszności w klatce piersiowej. Gdy zakrzep oderwie się i wraz ze strumieniem krwi dotrze do płuc, może dojść do niezwykle niebezpiecznego zatoru płuc. Pierwsze objawy to duszności, trudności z oddychaniem, stan podobny do zawału serca.Obecność zakrzepicy lub predyspozycji do niej wpływa na podwyższenie ryzyka wystąpienia udaru, zawału serca czy chociażby samoistnych poronień ciąż w II i III trymestrze. Warto więc przeciwdziałać zakrzepicy, podejmując działania profilaktyczne. Oprócz standardowych badań laboratoryjnych powinny wykonać również badania genetyczne, obejmujące analizę mutacji.

Czym jest trombofilia?

Trombofilia to termin medyczny używany do opisania stanu, w którym krew ma zwiększoną tendencję do krzepnięcia. Krzepnięcie krwi to naturalna obrona organizmu przed krwawieniem. Zakrzep lub „skrzeplina” rozwija się, gdy dochodzi do uszkodzenia naczynia krwionośnego (tętnic i żył). Skrzepy powstają w wyniku szeregu reakcji chemicznych między specjalnymi komórkami krwi (płytkami krwi) a białkami krwi (czynnikami krzepnięcia). Płytki krwi i czynniki krzepnięcia współpracują ze sobą, aby regulować proces krzepnięcia. Innymi słowy, zaczynają i przestają krzepnąć, gdy organizm tego potrzebuje. Jeśli proces ten nie przebiega prawidłowo, w naczyniach krwionośnych może tworzyć się skrzep, blokując przepływ krwi do otaczających tkanek. Kiedy tak się dzieje, skrzep nazywa się zakrzepicą.

Jakie objawy mogą wskazywać na zakrzepicę?

Objawy zakrzepicy żył głębokich mogą być bardzo nietypowe,schorzenie może przebiegać nawet bezobjawowo. Wybranymi objawy tej choroby to:

• bolesność uciskowa
• ból części kończyny (np. w łydce lub dole podkolanowym), ustępujący po podniesieniu nogi do góry
• obrzęk kończyny, zazwyczaj jednostronny;
• zasinienie lub zaczerwienie,
• wrażenie stwardnienia żył,
• wyczuwalne zgrubienia żylne na skórze kończyn dolnych,
• osłabienie
• stan podgorączkowy lub gorączka;
• uczucie ucisku lub duszności w klatce piersiowej
• suchy kaszel
• zawroty głowy,
• zaburzenia świadomości
• powiększenie wątroby lub śledziony

Głównymi czynnikami ryzyka zakrzepicy są:

• płeć żeńska
• wiek powyżej 50 lat
• choroby metaboliczne- cukrzyca, choroby układu krązenia
• przebyty uraz
• stosowanie doustnych leków antykoncepcyjnych
• hormonalna terapia zastępcza
• ciąża i karmienie piersią
• otyłość (BMI powyżej 30)
• długotrwałe unieruchomienie (także w łóżku szpitalnym)
• przebyty udar mózgu,
• nowotwory złośliwe i związana z nim terapia onkologiczna
• niewydolność serca
• niewydolność oddechowa
• choroby autoimmunologiczne
• żylaki kończyn dolnych
• stany zapalne-infekcje
• duże zabiegi operacyjne
• obecność cewnika naczyniowego umiejscowionego w dużych żyłach
• przyjmowanie leków stymulujących erytropoezę (produkcję krwinek czerwonych)
• długotrwały (6-8 godzin) lot samolotem
• hiperhomocysteinemia
• występowanie zakrzepicy u członka rodziny
• trombofilia nabyta lub wrodzona
• czynniki genetyczne

Typy trombofili

Trombofilia jest zwykle podzielona na dwa typy – nabytą i odziedziczoną

W trombofilii nabytej nieprawidłowa krzepliwość jest zwykle związana z konkretną przyczyną, taką jak np. przedłużone okresy leżenia w łóżku po operacji, uraz nogi lub nowotwór. Aby proces krzepnięcia przebiegał prawidłowo, białka czynnika krzepnięcia muszą być obecne w odpowiednich ilościach i działać prawidłowo.

Genetyczne czynniki ryzyka

Osoby z wrodzoną trombofilią mają tendencję do tworzenia zakrzepów z powodu predyspozycji genetycznych odziedziczonych po rodzicach. Osoby, które odziedziczyły trombofilię, mogą nie wytwarzać odpowiedniej ilości określonego czynnika krzepnięcia lub czynnik ten może być w pewien sposób nieprawidłowy. Takie osoby mają tendencję do łatwiejszego lub częstszego rozwoju zakrzepicy niż osoby, które nie mają odziedziczonej trombofilii. Zmiany genetyczne (zwane również mutacjami) w czynnikach krzepnięcia, takich jak czynnik V i czynnik II (protrombina), są najczęstszymi, dziedzicznymi czynnikami predysponującymi do powstawania zakrzepów krwi. Z danych wynika, że 5%-7% osób rasy kaukaskiej ma czynnik V Leiden (powszechna zmiana w czynniku krzepnięcia V), a 2%- 3% ma mutację protrombiny (zmiana w czynniku krzepnięcia II). Inne dziedziczne trombofilie obejmują niedobór białka C, niedobór białka S i niedobór antytrombiny III. Wszystkie te schorzenia dziedziczone są w sposób autosomalny dominujący co oznacza, że tylko jedna mutacja genu jest wymagana do wystąpienia zwiększonego ryzyka i istnieje 50/50% szans, że mutacja będzie obecna u krewnych pierwszego stopnia (rodzic, brat, siostra i dzieci). Dziedziczenie nie jest zależne od płci. W prawie wszystkich przypadkach oznacza to, że jeśli masz pozytywny wynik testu na dziedziczne zaburzenie krzepnięcia krwi, co najmniej jedno z Twoich rodziców również będzie miało pozytywny wynik. Inni krewni, w tym rodzeństwo, dzieci, ciocie, wujkowie i kuzyni, również mogą być zagrożeni Posiadanie predyspozycji genetycznych nie oznacza jednak że na pewno wystąpi u Ciebie zakrzep krwi, gdyż nieprawidłowe krzepnięcie krwi jest procesem złożonym w którym ryzyko genetyczne współgra z ryzykiem niegenetycznym. Ryzyko niegenetyczne może obejmować palenie tytoniu, stosowanie hormonów, niedawny uraz lub operacje lub siedzący tryb życia,. Skrzep krwi wystąpi tylko wtedy, gdy kombinacja tych czynników jest obecna. W rzeczywistości, u większości ludzi (aż do 90%) z dziedziczną predyspozycją (taką jak czynnik V Leiden i mutacja protrombiny) zakrzepica się nie rozwinie. Jednakże, szczególnie ważne jest, aby osoby z dziedzicznymi predyspozycjami starały się unikać dodatkowych czynników ryzyka, które w znacznym stopniu można kontrolować.

Kobiety, hormony a geny

Badania genetyczne nad czynnikami krzepnięcia są również ważne z innego powodu- mogą pomóc kobietom rozważyć ryzyko związane ze stosowaniem środków antykoncepcyjnych zawierających estrogeny. Kobiety, które mają dziedziczne zaburzenia krzepnięcia krwi mają większe ryzyko powstania zakrzepicy podczas stosowania estrogenów (hormonu normalnie wytwarzanego przez organizm, który może być również uzupełniany). Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych zawierających estrogen zwiększają szansę, powstanie zakrzepicy około 5-krotnie. W przypadku kobiet z trombofilią, jak np. czynnik V Leiden, ryzyko powstania zakrzepicy jest około 32 razy większe. U około 1 na 700 kobiet która ma czynnik V Leiden i stosuje środki antykoncepcyjne zawierające estrogen, rozwinie się zakrzepica. Genetyczne badania mogą więc być pomocne dla kobiet, które nie chcą stosować doustnych środków antykoncepcyjnych ze względu na pewien poziom ryzyka.

Wiedza o tym, że dana osoba ma dziedziczną trombofilię może być pomocna w kilku aspektach. Po pierwsze może zachęcić daną osobę do zmiany stylu życia, aby w ten sposób zmniejszyć ryzyko powstania zakrzepu krwi. Zmiany te mogą obejmować utratę wagi, ćwiczenia fizyczne, rzucenie palenia lub prowadzenie bardziej aktywnego trybu życia.

Po drugie, badanie to może wpłynąć na zarządzanie opieką zdrowotną podczas ciąży. Wszystkie kobiety mają zwiększoną szansę na powstania zakrzepicy podczas ciąży, jednakże, te z dziedziczną trombofilią są na nią bardziej narażone.

Jakie badania genetyczne powinna wykonać osoba z podejrzeniem zakrzepicy?

• mutacja czynnika V Leiden
• mutacja genu protrombiny 20210
• wariant C677T genu MTHFR
• wariant A1298C genu MTHFR
• PAI-1 / SERPINE1
• V R2

Dodatkowe badania które warto wykonać przy zakrzepicy lub jej podejrzeniu :

• Morfologia z rozmazem-liczba płytek krwi (zbyt duża może pokazywać, że w organizmie występują problemy z krzepnięciem)
• poziom D-dimerów (wynik badania poziomu D-dimmerów może być podwyższony przez ok. 3 miesiące u osób, które przebyły epizod zakrzepicy);
• poziom fibrynogenu (białka, które bierze udział w procesie krzepnięcia);
• czasy krzepnięcia (trombinowy, protrombinowy i kaolinowo-kefalinowy (APTT).
• USG Dopplera żył dolnych (czułość badania wynosi ok. 93%, jednak w obrębie żył głębokich goleni czułość wynosi ok. 50%);
• flebografia kontrastowa (obserwacja żył na zdjęciach radiologicznych)